KNJIŽEVNA KRITIKA: Tretman baroka

„Večernje novostiˮ, 13. juli 2021.

KNJIŽEVNA KRITIKA: Tretman baroka

Slađana Ilić
13. 7. 2021.

KNJIGA ogleda profesora opšte književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu Jovana Popova „Pojmovi, periodi, polemike“, kako njen podnaslov kazuje, u fokusu ima nekolike nedoumice nauke o književnosti.

Reč je o nedoumicama koje su u književnoj teoriji i istoriji zapravo konstanta, kako zaključujemo na osnovu prethodnih znanja, a koje su mnogi naučnici nastojali, i nastoje, da reše, ili bar da se približe najboljim rešenjima, kako bi, pre svega kao univerzitetski predavači pomogli studentima, kako bi im ponudili što precizniju terminologiju i što jasnije uvide, ali i kako bi i samu nauku o književnosti učinili što funkcionalnijom.

Zato profesor Jovan Popov u prvom delu ove knjige, nazvanom „Pojmovi“, sa osvrtom na postignuća svetskih i naših književnih teoretičara, razložno ih analizirajući, ukazujući na njihovu opravdanost ili pak manjkavosti, nastoji da precizira termine rod, vrsta i žanr.

Čineći to, on ukazuje na izvesna preklapanja koja su najuočljivija kod termina podvrsta i žanr. Da bi došao do najpreciznijih odrednica, on se rukovodi onim što nude dosadašnja izdanja „Rečnika književnih termina“ imajući u vidu da je precizna terminologija osnovna aparatura bez koje nema ni teorije ni istorije književnosti.

Sa svešću o tome, u poglavlju „Periodi“, Jovan Popov analizira teorijsku periodizaciju književnosti Dragiše Živkovića, kao i književno-istorijsku periodizaciju Jovana Deretića, nastalu na temeljima prakse, ukazujući na njihove doprinose, kao i na manje dobra ili pak problematična rešenja, pa i propuste, osobito u prvim izdanjima, kao i na promene, dragocene ispravke i nove uvide, ili zaključke, u poslednjim, funkcionalno se osvrćući na periodizacije Stojana Novakovića i Jovana Skerlića, kao i na nastojanja njihovih prethodnika da uobliče istoriju književnosti ili književnu periodizaciju.

Kako se pokazalo, sastavljačima navedenih periodizacija ili pak istorija književnosti, najviše muke zadalo je vremensko uokvirivanje, kao i imenovanje prelaznih perioda koji su, kako možemo zaključiti na osnovu ove knjige, osobito inspirativni za njenog autora. To nam kazuju i studije „Aspekti baroka“ i „Kontroverze klasicizma“, kao i studija „Ka prevladavanju klasicizma: o počecima prevođenja Homera kod Francuza i kod Srba“.

Kao istoričar i teoretičar, komparatista i prevodilac, izuzetan poznavalac francuske književnosti, Jovan Popov piše o nastajanju i širenju baroka u evropskoj umetnosti, o društvenim uslovima njegovog nastajanja, o njegovim dometima i specifičnostima, kao i o usvajanjima samog tog termina ili pak otporima da se on usvoji, kao i o tretmanu baroka u istoriji književnosti – barok kao razdoblje, epoha.

U osobito zanimljivom poglavlju „Polemike“, Jovan Popov bavi se tretmanom nauke o književnosti danas, a u svetlu delovanja francuske nove kritike i ustanovljava da je u našem vremenu književnost pre svega povod da se govori o drugim društvenim pitanjima, da nauka o književnosti više nema uporište u samom tekstu. U jednoj od svojih studija on razmatra dobre i loše strane te činjenice. Kao dobru vidi to što teoretičari književnosti nužno moraju da prošire svoja znanja, a loša je to što je nauka o književnosti izgubila svoju specifičnost, a trebalo joj je mnogo da do toga dođe.

Pored kritike studija kulture u ovom poglavlju Jovan Popov sa specifičnim odmakom i duhovito, najpre kao univerzitetski predavač, potom kao stvaralac i čitalac, razmatra studiju pariskog profesora Pjera Bajara Kako da govorimo o knjigama koje nismo pročitali koja je svom autoru donela status svetske zvezde.

Ipak se zalažući za čitanje, kao rafinirani čitalac, poštovalac tradicije, kao i lika i dela svog profesora Dragana Stojanovića i njegove hermeneutičke strasti, sa svešću o doprinosu sofisticirane polemike nauci o književnosti, Jovan Popov se vraća najlepšoj pesmi srpskog romantizma – Santa Maria della Salute – značenjima njenih pojedinih stihova.